Het HBDI-persoonlijkheidsmodel verklaart verschillen in gedrag bij mondmaskerplicht

Over de coronapandemie en de door verschillende overheden uitgevaardigde maatregelen is er de laatste maanden al heel wat inkt gevloeid. In ons kot blijven, afstand bewaren, mondmaskerplicht, handen ontsmetten en bubbels in alle maten en gewichten. Ga er maar aan staan. Voor- en tegenstanders, elk aan een zijde van het spectrum, schermen met het eigen grote gelijk.

De ene zou het mondmasker zelfs dragen in bed of onder de douche; voor hem bestaat de eigen bubbel bij voorkeur uit welgeteld drie eenheden: me, myself & I. Anderen dan weer zouden elke bezoeker die ze tegenkomen in het grootwarenhuis vrolijk de hand schudden, hartstochtelijk omhelzen en wordt ‘een bubbel van maximaal vijf personen’ gelezen als ‘5 faculteit’; wat hen met enige verbeelding en creatief rekenwerk de ronde som van 240 toegelaten contacten oplevert; inclusief een wekelijkse variatie uiteraard,…

Om de verschillen in gedrag te begrijpen is het HBDI®-denkvoorkeurenmodel van N. Herrmann een handig hulpmiddel. Ontleend aan de werking van menselijk brein, onderscheidt dat model vier denkvoorkeuren. Elk van deze denkvoorkeuren krijgt voor de eenvoud van de communicatie een kleur toegewezen. Twee denkvoorkeuren staan in dit model diametraal tegenover elkaar: het zogenaamde groene versus het gele denken.

HET GROENE DENKEN

Dit kenmerkt zich vooral door indicatoren als organisatietalent, zeer zorgvuldig, betrouwbaar, gedisciplineerd en zeer gedetailleerd. Bijkomende kenmerken zijn de hang naar het status quo (conservatief) en een uitgesproken gevoeligheid voor verlies, beschreven als ‘loss aversion’ (Kahneman en Baumeister). Een woordje uitleg is hier op zijn plaats.

Loss aversion:

Mensen hebben een onbewuste neiging om meer belang te hechten aan een dreigend verlies dan aan een potentiële winst. Ze zijn zelfs dubbel zo gemotiveerd om verlies te vermijden dan om winst te pakken. Mensen met een ‘groene dominantie’ zijn gevoelig voor ‘loss-framing’. Bij loss-framing legt men de nadruk op het verlies dat het ongewenste gedrag met zich meebrengt. In dit geval het verlies van werk, gezondheid of dierbaren in de eigen omgeving. Een rigoureus respecteren van opgelegde maatregelen is voor hen dan ook de evidentie zelve.

HET GELE DENKEN

Dit kenmerkt zich daarentegen door indicatoren als avontuurlijk, experimenteel, impulsief tot zelfs onbesuisd. Het gaat om fantasierijke en artistieke personen, die goed conceptueel kunnen denken. Een bijkomend kenmerk van deze denkvoorkeur is daarenboven een ‘sterke behoefte aan autonomie’. Ook hier past een korte toelichting.

Autonomiebehoefte of zelfdeterminatie

Mensen hebben de onbewuste behoefte om zelf beslissingen te nemen; wanneer ze voelen dat ze worden beïnvloed en hun keuzevrijheid wordt beperkt, kan dit tot weerstand leiden.

De zelfdeterminatie theorie stelt dat mensen – naast hun fysieke behoeften – ook drie essentiële psychologische basisbehoeften hebben: de behoefte aan Autonomie, Betrokkenheid en Competentie (ABC). Wanneer deze behoeften vervuld zijn, zijn mensen kwalitatief goed gemotiveerd, voelen ze zich goed in hun vel en presteren ze beter.

De behoefte aan autonomie draait om de wens van mensen om zich psychologisch vrij te voelen in hun denken en handelen. Niemand wil dingen tegen zijn zin doen. Mensen kunnen zich autonoom voelen als ze zelf hun activiteiten kunnen kiezen, maar ook wanneer ze de waarde inzien van een opgelegde maatregel (Trougakos, Hideg, Cheng, & Beal, 2013).

ONBEWUSTE KEUZEPROCESSEN

Interessant om hierbij te vermelden is dat zowel de ‘loss aversion’ als de ‘autonomiebehoefte’ thuishoren in het rijtje van 'onbewuste keuzeprocessen'. Met andere woorden: in veel gevallen zijn mensen zich niet bewust van de redenen waarom precies ze de opgelegde maatregelen rigoureus volgen, dan wel de drang hebben om er dapper hun laars aan te vegen. Een ding staat vast: beide groepen zien elkaar dikwijls als wereldvreemd, dom, naïef of onverantwoord. Want wat afwijkt van de eigen norm is per definitie ‘fout’. Heel wat mensen zien zichzelf nu eenmaal als maatstaf van het universum.

In ons boek ‘Veiligheidscultuur 4.0 – de nieuwe werkelijkheid’ beschrijven we niet minder dan zeven onbewuste keuzeprocessen die veiligheidsgedrag van mensen wetenschappelijk onderbouwen en toelichten. Ze maken deel uit van vijf clusters van gedragsinvloeden, samengebracht in het StepStones for Safety® gedrags- en beïnvloedingsmodel.

Anne-Marie Vanhooren

Senior Consultant Veiligheidscultuur - Stepstones for safety